Hakkımızda

İşçi Sigortasız Çalıştırırsa Ne Yapabilir? Sorusu son günlerde sıklıkla gündeme gelmektedir. İş yerinde alın teriyle çalışan her işçinin en temel ve vazgeçilemez hakkı sosyal güvencedir. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kaydınız, yani sigortanız; Emeklilik hayalinizden, beklenmedik bir sağlık sorununda alacağınız tedaviye, işsiz kaldığınızda bağlanacak maaştan, bir iş kazası durumunda ailenizin geleceğine kadar her şeyi kapsar. Ancak ne yazık ki, bazı işverenler bu yasal zorunluluğu göz ardı ederek “sigortasız işçi çalıştırma” yoluna gitmektedir.

Bu yazıda, işveren sigortasız işçi çalıştırırsa işçi ne yapabilir sorusunu hukuki detaylarıyla inceleyeceğiz. Haklarınızı nasıl arayacağınızı, hangi yollara başvurmanız gerektiğini ve bu süreçte nelere dikkat etmeniz gerektiğini adım adım inceleyeceğiz.

Sigortasız Çalıştırma Nedir ?

Sigortasız çalıştırma, işverenin, çalıştırdığı işçiyi Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirmemesi ve primlerini ödememesi halidir. Bu durum bazen “elden maaş ödeme” veya “kayıt dışı istihdam” olarak da adlandırılır. Bazen de işçinin sigortası yapılır ancak aldığı maaş SGK’ya daha düşük gösterilir veya ayda 30 gün yerine 15-20 gün çalışmış gibi eksik bildirilir. Az önce belirtmiş olduğumuz tüm örnekler sigortasız olarak işçi çalıştırmanın farklı türleridir ve hepsi de kanuna aykırıdır.

Sigortasız Çalışmanın İşçi İçin Sonuçları

Sigortasız çalışmak, kısa vadede elinize bir miktar daha fazla para geçiyor gibi görünse de, uzun vadede hak kayıplarına yol açar.

• Sağlık Güvencesinden Mahrum Kalmak: Sigorta kaydı olmadan çalışmanız halinde hem Siz hem de bakmakla yükümlü olduğunuz aileniz (eş, çocuklar) devlet hastanelerindeki ücretsiz sağlık hizmetlerinden mahrum kalırsınız.
• Emeklilik Hakkınızı Kaybedersiniz: Emekli olmak için gereken prim gün sayınız SGK kaydınıza işlenmez. Çalıştığınız her sigortasız gün, emekliliğinizden çalınan bir gündür.
• İş Kazası ve Meslek Hastalığı: İş yerinde bir kaza geçirmeniz veya meslek hastalığına yakalanmanız durumunda SGK’nın sağladığı geçici veya sürekli iş göremezlik ödeneğinden (maluliyet maaşı) mahrum kalırsınız.
• İşsizlik Maaşı Alamazsınız: İşten çıkarıldığınızda İŞKUR tarafından ödenen işsizlik maaşına hak kazanamazsınız.
• Analık ve Hastalık Ödeneği Alamazsınız: Hastalık veya hamilelik gibi çalışamadığınız dönemlerde SGK tarafından ödenen rapor parasını (geçici iş göremezlik ödeneği) alamazsınız.
• Kıdem ve İhbar Tazminatınız Düşük Hesaplanır: Bu tazminatlar resmi (SGK’ya bildirilen) brüt ücret üzerinden hesaplandığı için, sigortanız hiç yoksa veya düşükten gösteriliyorsa alacağınız tazminat ya hiç olmaz ya da çok düşük olur.

Sigortasız Çalıştığınızı Nasıl İspat Edersiniz?

Delil Toplama Aşaması

İşçi Sigortasız Çalıştırırsa Ne Yapabilir? sorusunu sorduktan sonra hukuki süreci başlatmadan önce, sigortasız çalıştığınızı kanıtlayacak delilleri toplamanız davanızın seyri için hayati önem taşır. Mahkeme, soyut iddiaları değil, somut delilleri dikkate alır. İşte toplayabileceğiniz bazı deliller:

1. Tanık (Şahit): En önemli delildir. Sizinle birlikte çalışan ve sigortasız çalıştırıldığınıza şahitlik edebilecek iş arkadaşlarınızın beyanları davanın seyrini değiştirebilir. İş yerinden ayrılmış olsalar bile tanıklık yapabilirler.
2. Banka Kayıtları: Maaşınızın bir kısmı dahi olsa banka hesabınıza yatırılıyorsa, bu dekontlar iş ilişkisini kanıtlar. Açıklama kısmında “maaş”, “ücret”, “avans” gibi ifadelerin olması delil gücünü artırır.
3. Yazılı Belgeler: İşverenin size verdiği üzerinde imzanızın veya adınızın olduğu her türlü belge delil niteliğindedir. (Örn: ücret pusulası, izin kağıdı, görevlendirme yazısı, masraf formu, teslimat fişi).
4. İş Yeri Kayıtları: İş yerine giriş çıkışınızı gösteren kart okuma sistemleri, parmak izi kayıtları, güvenlik kamerası görüntüleri, puantaj cetvelleri gibi kayıtlar talep edilebilir.
5. Elektronik Yazışmalar: İşverenle veya yöneticinizle yaptığınız e-posta, WhatsApp, SMS gibi yazışmalar, iş ilişkisinin varlığını ve çalışma süresini ispatlamada kullanılabilir.
6. Görsel Materyaller: İş yerinde çalışırken giydiğiniz üniforma ile çekilmiş fotoğraflar, şirket etkinliklerinde veya iş sahasında çekilmiş video ve fotoğraflar.

İşçi Sigortasız Çalıştırırsa Ne Yapabilir?

Delillerinizi hazırladıktan sonra atabileceğiniz iki temel adım vardır: İdari başvuru (şikayet) ve adli başvuru (dava). İşçi Sigortasız Çalıştırırsa Ne Yapabilir? sorusunun en önemli adımları bu aşamada atılmaktadır.

1. Yol: İdari Kurumlara Şikayet

İşçi Sigortasız Çalıştırırsa Ne Yapabilir? sorusunun cevabını ararken en pratik yollardan birisi de dava açmadan önce veya dava ile birlikte idari kurumlara şikayette bulunabilirsiniz. Bu, daha hızlı sonuç alabileceğiniz bir yoldur.

• ALO 170 Hattını Aramak: Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi olan ALO 170’i arayarak sigortasız çalıştırıldığınıza dair ihbarda bulunabilirsiniz. Bu, en kolay ve en hızlı şikayet yöntemidir.
• SGK Dilekçe Vermek: Bağlı bulunduğunuz il veya ilçedeki Sosyal Güvenlik Müdürlüğü’ne giderek sigortasız çalıştırıldığınızı belirten bir dilekçe ve elinizdeki delilleri sunabilirsiniz. Şikayetiniz üzerine SGK, iş yerine bir müfettiş göndererek denetim yapar. Denetim sonucunda sigortasız çalıştığınız tespit edilirse, işverene hem prim borçları hem de yüksek idari para cezaları uygulanır ve hizmetleriniz adınıza tescil edilir.
• CİMER veya e-Devlet Üzerinden Başvuru: Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) veya e-Devlet üzerinden SGK’ya yönelik şikayet başvurusu oluşturabilirsiniz.

2. Yol: Mahkemeye Başvurmak – Hizmet Tespit Davası

Hizmet Tespit Davası Nedir? İşçinin, sigortasız olarak çalıştığı veya sigorta primleri eksik ödenen sürelerin Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarına işlenmesi ve resmiyet kazanması için İş Mahkemesi’nde açtığı davadır.

Dikkat! 5 Yıllık Hak Düşürücü Süre: Hizmet tespit davası açma hakkı, sigortasız çalıştırıldığınız yılın sonundan itibaren 5 yıllık hak düşürücü süreye tabidir. Örneğin, 2020 yılında sigortasız çalıştırıldıysanız, bu döneme ilişkin dava açma hakkınız 31.12.2025 tarihinde sona erer. Bu süreyi kaçırmamak hayati önemdedir. İşten ayrıldıktan sonra açılacak davalarda bu süre kuralı önem kazanır. Bu nedenle, işten ayrıldıktan sonra vakit kaybetmeden hukuki süreci başlatmak gerekir.

Bu dava ile birlikte, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti gibi diğer işçilik alacaklarınızı da talep edebilirsiniz.

Sonuç

İşveren tarafından sigortasız çalıştırılmak, kaderiniz değildir. Kanunlar ve devlet kurumları bu konuda tamamen işçinin yanındadır. Özetle, sigortasız çalıştırılıyorsanız:

1. Delil Toplayın: Yukarıda sayılan delilleri (tanık, belge, yazışma vb.) toplamaya odaklanın.
2. Şikayet Mekanizmalarını Kullanın: ALO 170’i arayarak veya SGK’ya dilekçe vererek durumu resmi makamlara bildirin.
3. Hukuki Süreci Başlatın: Haklarınızı tam ve eksiksiz almak, özellikle emeklilik günlerinizi kurtarmak için mutlaka bir Hizmet Tespit Davası açılması gerekmektedir.
4. Zamanaşımına Dikkat Edin: Dava açmak için 5 yıllık hak düşürücü süreyi aklınızdan çıkarmayın.

Sigortasız işçi çalıştırmanın tespiti ve buna bağlı hakların talep edilmesi süreci, birçok teknik detay ve usul kuralı barındırır. Özellikle Hizmet Tespit Davası’nda delillerin doğru sunulması ve 5 yıllık sürenin takibi kritik öneme sahiptir. Bu süreçte yapılacak küçük bir hata, geri dönülmez hak kayıplarına yol açabilir. İş hukuku konusunda güncel makalelerimizi takip edebilirsiniz.

İşçi Sigortasız Çalıştırırsa Ne Yapabilir? ile ilgili Sıkça Sorulan Sorular