Hakkımızda

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? Bu makalede aile konutu şerhini tüm yönleriyle ele alacağız. Aile konutu şerhi nedir, hangi amaçla ve nasıl konulur, kaldırılması için hangi yollar izlenmelidir, bu süreçte nelere dikkat edilmelidir gibi temel soruları, Yargıtay kararları ve kanun metinleri ışığında, herkesin anlayabileceği bir dille yanıtlayacağız. Amacımız, bu hayati hukuki güvence hakkında sizleri en doğru ve en kapsamlı şekilde bilgilendirmektir.

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? Evlilik birliği, taraflara haklar ve yükümlülükler getiren, hukukun en temel kurumlarından biridir. Bu birliğin en somut ve merkezi unsuru ise hiç şüphesiz ailenin ortak yaşam alanı olan “aile konutu”dur. Aile konutu, sadece barınılan bir çatıdan ibaret olmayıp, aile bireylerinin anılarını biriktirdiği, çocukların büyüdüğü ve ailenin manevi bütünlüğünün sağlandığı kutsal bir mekândır. Bu denli önemli bir varlığın, eşlerden birinin tek taraflı ve kötü niyetli tasarruflarına karşı korunması, modern aile hukukunun temel amaçlarından biri haline gelmiştir. İşte bu noktada, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK) ile hukuk sistemimize dahil edilen “aile konutu şerhi” kurumu, adeta bir hukuki zırh görevi görmektedir.

Aile Konutu Şerhi Nedir?

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? başlığında sorulması gereken ilk soru olarak cevabımız En basit tanımıyla aile konutu şerhi, tapu kütüğünde konutun mülkiyet hakkı sahibi olan eşin, diğer eşin açık rızası olmaksızın bu konut üzerinde devir, satış, ipotek tesisi, kiralama gibi tasarruf işlemlerini yapmasını engelleyen bir şerhtir (belirtmedir). Bu şerh, tapu kaydına işlendiği andan itibaren, konutun “aile konutu” olduğunu üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir hale getirir.

Hukuki dayanağını Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesinden alan bu düzenleme, mülkiyet hakkına sahip olmayan eşi korumayı amaçlayan emredici bir hükümdür.

Türk Medeni Kanunu Madde 194: “Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz. Rızayı sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hâkimin müdahalesini isteyebilir. Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini tapu müdürlüğünden isteyebilir.”

Görüldüğü üzere Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? konusunu kanun, mülkiyet hakkı kimde olursa olsun, evlilik birliği devam ettiği sürece aile konutu üzerindeki tasarruf yetkisini her iki eşin ortak iradesine bağlamıştır. Şerh, bu ortak irade zorunluluğunu alenileştiren ve güvence altına alan hukuki araçtır.

Uygulama Notu: Aile konutu şerhi, bir mülkiyet hakkı devri veya ayni hak tesisi değildir. Sadece malik olan eşin tasarruf yetkisini kanun gereği kısıtlayan bir “şerh”tir. Konutun mülkiyeti yine malik olan eş üzerinde kalmaya devam eder.

Aile Konutu Şerhinin Amacı Nedir?

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusunda ilk olarak işlemin amaç unsuru incelenecektir. Aile konutu şerhinin temel amacı, evlilik birliğinin ve ailenin ekonomik ve sosyal devamlılığını sağlamaktır. Bu amacın altında yatan temel felsefeler şunlardır:

1. Barınma Hakkını Güvence Altına Almak: Özellikle mülkiyet hakkına sahip olmayan eşin ve çocukların barınma hakkını, diğer eşin keyfi veya kötü niyetli işlemlerine karşı korumaktır. Eşlerden birinin habersizce konutu satarak veya üzerine yüksek meblağlı bir ipotek koyarak aileyi bir anda sokağa bırakmasının önüne geçmektir.
2. Aile Birliğinin Bütünlüğünü Korumak: Aile konutu, ailenin yaşam merkezidir. Bu merkezin kaybı, aile birliğinin de temelden sarsılmasına neden olabilir. Şerh, bu merkezi koruyarak ailenin dağılmasını önleyici bir rol oynar.
3. Eşler Arası Eşitliği Sağlamak: Mülkiyet kimin üzerinde olursa olsun, konutla ilgili önemli kararların birlikte alınmasını zorunlu kılarak eşler arasında fiili bir eşitlik ve denge unsuru yaratır.
4. Üçüncü Kişileri Uyarmak: Tapuya işlenen şerh, o konutu satın almak veya üzerinde bir ayni hak (ipotek, rehin vb.) tesis etmek isteyen üçüncü kişilere “Bu konut bir aile konutudur ve yapacağınız işlem diğer eşin rızasına tabidir” uyarısını yapar. Bu sayede iyi niyetli üçüncü kişilerin hak kaybı yaşamasının da önüne geçilmiş olur. Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusu aynı zamanda eşin rızası olmadan gerçekleşen satış işlemleri için önem arz etmektedir.

Aile Konutu Şerhi Ne Kadar Süre Geçerlidir?

Aile konutu şerhinin belirli bir süre sınırı yoktur. Şerhin geçerliliği, konutun “aile konutu” olma vasfına bağlıdır. Dolayısıyla, evlilik birliği devam ettiği ve o konut aile tarafından ortak yaşam alanı olarak kullanıldığı sürece şerh geçerliliğini korur. Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? bu sebeple kaldırılması için başvuru ve işlem yapılması gerekmektedir.

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? Aile konutu şerhinin kaldırılması için sona erdiren durumlar şunlardır:

• Evlilik Birliğinin Sona Ermesi: Boşanma kararının kesinleşmesi veya eşlerden birinin vefatı ile evlilik birliği sona erer. Bu durumda konut, “aile konutu” olma vasfını yitireceğinden şerhin hukuki dayanağı ortadan kalkar.
• Yeni Bir Aile Konutu Edinilmesi: Eşlerin anlaşarak başka bir konutu aile konutu olarak belirlemeleri ve oraya taşınmaları halinde, eski konut bu vasfını kaybeder.
• Hak Sahibi Eşin Feragati: Şerhi koyduran eşin, kendi rızasıyla tapu müdürlüğüne başvurarak şerhin kaldırılmasını talep etmesi.

Bu durumlar gerçekleştiğinde şerh kendiliğinden tapudan silinmez; kaldırılması için ilgili prosedürün işletilmesi gerekir.

Aile Konutu Şerhi Hangi Durumlarda Gündeme Gelir?

Aile konutu şerhi talebi genellikle eşler arasında anlaşmazlıkların baş gösterdiği dönemlerde gündeme gelse de, her durumda başvurulabilecek bir haktır. Görüldüğü üzere, Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusu her zaman gündeme gelebilmektedir.

• Boşanma Davası Öncesi veya Sırasında: En sık karşılaşılan durumdur. Eşlerden biri, boşanma davası sürecinde diğer eşin kötü niyetli mal kaçırma girişimlerini (evi satma, devretme vb.) engellemek amacıyla bu yola başvurur.
• Mali Sıkıntılar ve Borçlanma Durumlarında: Eşlerden birinin aşırı borçlanması veya riskli ticari faaliyetlerde bulunması halinde, diğer eş aile konutunu güvence altına almak için şerh konulmasını isteyebilir. Böylece konutun alacaklılara karşı teminat olarak gösterilmesinin (ipotek) önüne geçilmiş olur.
• Güven Problemlerinin Yaşandığı Evliliklerde: Arada somut bir dava veya borç olmasa dahi, eşine karşı güveni sarsılan taraf, bir önlem olarak aile konutuna şerh koydurarak geleceği güvence altına alabilir.
• Evlilik Birliği Devam Ederken Tedbir Amaçlı: Herhangi bir sorun olmasa bile, bilinçli bir eş, ileride doğabilecek riskleri bertaraf etmek adına, evliliğin başında veya devamı sırasında bu hukuki hakkını kullanabilir.

Önemli Not: Bir konutun aile konutu olarak kabul edilebilmesi için eşlerin fiilen ve sürekli olarak o konutta yaşamaları gerekir. Yazlık, dağ evi veya yatırım amaçlı alınmış ikinci bir ev, aile konutu sayılmaz ve bu konutlar için şerh konulamaz. Bu nedenle bu tip evler Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusunun konusu olmamaktadır.

Aile Konutu Şerhi Nasıl Konulur? (Adım Adım Süreç)

Aile konutu şerhinin tapuya işlenmesi için iki temel yol bulunmaktadır:

1. Tapu Müdürlüğüne Doğrudan Başvuru (En Hızlı ve Masrafsız Yol)

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? için en pratik ve hızlı başvuru yollarından ilk sırada tapu müdürlüğü gelmektedir. Bu, en pratik yöntemdir. Şerh konulmasını isteyen eş, konutun bağlı bulunduğu Tapu ve Kadastro Müdürlüğü’ne gerekli belgelerle başvuruda bulunur. İşlem için herhangi bir harç veya ücret alınmaz. Bu, kanunun vatandaşa sağladığı bir kolaylıktır.

Aile Konutu için Gerekli Belgeler

Tapu Müdürlüğü‘ne doğrudan başvuru yapılırken genellikle aşağıdaki belgeler talep edilmektedir:

Belge Türü	Açıklama
Dilekçe	Konutun aile konutu olduğunu ve TMK 194 uyarınca şerh konulmasını talep eden bir dilekçe.
Nüfus Cüzdanı/Kimlik Kartı	Başvuran eşin kimlik belgesinin aslı ve fotokopisi.
Evlilik Cüzdanı	Evlilik birliğini kanıtlayan belgenin aslı ve fotokopisi.
İkametgâh Belgesi (Yerleşim Yeri Belgesi)	Eşlerin veya en azından talepte bulunan eşin, şerh konulacak konutta ikamet ettiğini gösteren, muhtarlıktan veya e-devlet üzerinden alınmış güncel bir belge.
Tapu Bilgileri	Şerh konulacak taşınmaza ait ada, parsel bilgilerini içeren tapu senedi fotokopisi (varsa).

Uygulama Notu: Bazı tapu müdürlükleri, eşlerin her ikisinin de o adreste kayıtlı olmasını şart koşabilmektedir. Bu nedenle başvuru öncesinde ilgili tapu müdürlüğünden bilgi almak faydalı olacaktır. Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? konumuzda çeşitli uygulamalar detaylı olarak ele alınmaktadır.

2. Mahkeme Yoluyla Başvuru

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusuna cevap yollarından birisi de mahkeme yoluna başvurudur. Tapu müdürlüğü, belgelerde bir eksiklik görürse, konutun aile konutu olduğuna dair bir tereddüt yaşarsa veya talebi herhangi bir nedenle reddederse, şerh talebi mahkeme aracılığıyla yapılabilir. Ayrıca, devam eden bir boşanma veya mal paylaşımı davası varsa, bu dava dosyası üzerinden de Aile Mahkemesi’nden şerh konulması talep edilebilir. Mahkeme, talebi haklı bulursa tapu müdürlüğüne bir müzekkere (resmi yazı) yazarak şerhin işlenmesini emreder.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Aile konutu şerhi ile ilgili tüm dava ve işlerde görevli mahkeme Aile Mahkemeleridir. Aile Mahkemesi’nin bulunmadığı yerlerde ise bu davalara Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından Aile Mahkemesi sıfatıyla bakılmaktadır. Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusunda hangi mahkemede dava açılacağı önemli bir husustur.

Yetkili mahkeme ise, genel kural olarak taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Boşanma davası ile birlikte talep ediliyorsa, boşanma davasına bakan mahkeme de yetkilidir.

YARGITAY 2. HUKUK DAİRESİ 2023/8963 Esas ve 2024/1662 Karar sayılı ilamında “Dava, malik olmayan eş tarafından açılmış 4721 sayılı Kanun’un 194 üncü maddesine dayalı aile konutu şerhi konulması davası olup, bu davalarda görevli mahkeme aile mahkemesi, yetkili mahkeme ise davalının ikametgahı mahkemesidir. Mahkemece yetki hususu ancak ilk itiraz olarak ileri sürülmesi halinde dikkate alınır. Davalılar tarafından yapılmış bir yetki itirazı bulunmadığına göre, mahkemece davaya “Aile Mahkemesi” sıfatıyla bakılarak davanın esası hakkında karar verilmesi gerekir iken, re’sen yazılı şekilde yetkisizlik kararı verilmesi doğru olmayıp, bozmayı gerektirmiştir” belirtilmiştir. Bu Yargıtay Kararı ile Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusunda görevli ve yetkili mahkemenin neresi olduğu belirlenmiştir.

Aile Konutu Şerhi Nasıl Kaldırılır

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusunda en önemli bir diğer soru da aile konutu şerhinin kaldırılması konusudur. Aile konutu şerhinin kaldırılması tıpkı konulması gibi, kaldırılması da belirli prosedürlere tabidir. Şerhin kaldırılması (terkini) için aşağıdaki yollardan biri izlenmelidir:

1. Eşlerin Birlikte Talebi: En kolay yöntem, her iki eşin de birlikte tapu müdürlüğüne giderek şerhin kaldırılması yönünde irade beyanında bulunmalarıdır.
2. Şerhi Koyduran Eşin Talebi: Şerh talebinde bulunan eş, tek taraflı bir dilekçe ile tapu müdürlüğüne başvurarak koydurduğu şerhi kaldırabilir.
3. Mahkeme Kararı ile Kaldırma: Eşler arasında anlaşma sağlanamıyorsa veya şerhin kaldırılması için hukuki bir neden ortaya çıkmışsa, Aile Mahkemesi’nde “aile konutu şerhinin kaldırılması davası” açılması gerekir. Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? Mahkeme şu durumlarda şerhin kaldırılmasına karar verebilir:
   • Boşanma Kararının Kesinleşmesi: Evlilik sona erdiği için şerhin hukuki dayanağı kalmamıştır. Kesinleşmiş boşanma kararı ile tapu müdürlüğüne başvurulur.
   • Eşlerden Birinin Vefatı: Ölümle evlilik birliği sona erer. Mirasçılık belgesi (veraset ilamı) ve ölüm belgesi ile başvuru yapılarak şerh kaldırılabilir.
   • Konutun Aile Konutu Vasfını Yitirmesi: Ailenin başka bir eve taşınarak orayı yeni aile konutu olarak benimsemesi. Bu durumun mahkemede ispatlanması gerekir (yeni kira sözleşmesi, ikametgâh kayıtları, tanık beyanları vb.).

Sonuç

Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? sorusunu incelediğimiz bu makalede Aile konutu şerhi, kanun koyucunun aile kurumuna verdiği önemin en somut göstergelerinden biridir. Eşlerin barınma hakkını ve ailenin geleceğini güvence altına alan bu basit, masrafsız ve son derece etkili hukuki mekanizmayı bilmek ve kullanmak, her bireyin en doğal hakkıdır. Özellikle evlilik birliğinde çalkantıların yaşandığı veya geleceğe dair endişelerin bulunduğu durumlarda, bir avukata danışarak aile konutu şerhi tesis ettirmek, ileride telafisi imkânsız zararların doğmasını engelleyecektir. Aile Konutu Şerhi Nedir Nasıl Konulur Nasıl Kaldırılır? makalemizin yanı sıra Aile hukuku ile ilgili diğer makalelerimizi takip edin.